W 2016 roku, we współpracy z Instytutem Archeologii UW, prowadziliśmy intensywne badania terenowe weryfikujące stan zachowania wybranych stanowisk archeologicznych. Ekipa fundacyjna oraz studenci IA UW brali udział w wizytacjach znanych z wcześniejszych badań AZP osad z okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza zlokalizowanych w północnej części Pojezierza Mazurskiego m.in. w Kotkach st. 4 i st. 5 oraz Mołtajnach st. 8. Wyniki prospekcji pozwoliły doprecyzować zasięg, ale przede wszystkim chronologię stanowisk. Z kolei rekonesans prowadzony na terenie Pojezierzu Mrągowskim, doprowadził nieoczekiwanie do odkrycia nieznanego dotychczas, kolejnego stanowiska w miejscowości Szestno (st. 7). Odkrycie pozostałości starożytnego osadnictwa w tym regionie cieszy szczególnie, bo ten najlepiej bez wątpienia rozpoznany przez archeologów obszar (słynna Ekspedycja Galindzka), prawdopodobnie nie powiedział jeszcze ostatniego słowa! Wyniki prospekcji napawają nas ogromną satysfakcją z wielu powodów. Jeden z nich wydaje się być jednak najistotniejszy. Wszystkie wspomniane stanowiska to osady, a ta kategoria odkryć należy na terenie Warmii i Mazur do rzadkości.
Równoległym działaniem było poszukiwanie znanych z badań przedwojennych stanowisk o nieustalonej lokalizacji. Priorytetem kwerendy archiwalnej było odnalezienie wskazówek umożliwiających zlokalizowanie po latach miejsc, na których niemieccy badacze prowadzili wykopaliska funkcjonujące w literaturze jako Miętkie, Zalec oraz Kosewo I i III. Te fundamentalne dla badań nad okresem wpływów rzymskich i wędrówek ludów cmentarzyska z terenu dawnych Prus Wschodnich, już od momentu pierwszych badań wykopaliskowych były pozbawione właściwej ochrony. Brak informacji o lokalizacji stanowiska w danym miejscu, nie uwzględnienie go w ewidencji zabytków (nawet wobec powszechnej wśród specjalistów wiedzy o jego istnieniu w archiwaliach), skutkuje usprawiedliwionym z punktu widzenia prawa ! np. wybudowaniem w tym miejscu osiedla domków jednorodzinnych. Mamy nadzieję, że chociaż w tych czterech przypadkach do tego nie dojdzie! Dzięki analizie dokumentacji archiwalnej, danych LIDAR, danych topograficznych oraz wywiadzie środowiskowym (podziękowania dla Mazurskiego Stowarzyszenia Eksploratorów), wszystkie cztery cmentarzyska zostały w wyniku działań Fundacji zlokalizowane i zadokumentowane.
Cmentarzysko w Miętkich (Mingfen) nad Jeziorem Słupeckim, to tak naprawdę kompleks sepulkralny składający się z dwóch nekropoli. Miętkie nr I, to w oparciu o dane archiwalne mówiące o ilości wyeksplorowanych grobów, jedno z największych cmentarzysk z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów na Mazurach. Miętkie nr II, oddalone od niego o 150 m, to mniejszego cmentarzysko, datowanego wstępnie na ten sam okres. Pierwsze badania wykopaliskowe na stanowiskach rozpoczął w 1903 roku Emil Hollack, najprawdopodobniej we współpracy z Adalbertem Bezzenbergerem. Podczas ekspedycji w 1903 i 1904 roku na stanowisku Mingfen I zarejestrowane zostały 102 groby i 3 popielnice, które najprawdopodobniej trafiły do Prussia-Museum w Królewcu. Kolejne prace wykopaliskowe na tej nekropolii prowadzone były przez dr Behra w 1905 roku. Badacz odsłonił kolejnych 20 grobów, które znalazły się w zbiorach muzeum berlińskiego. Po siedmioletniej przerwie, badania zostały wznowione przez Felixa Ernsta Peisera, wykładowcę z Uniwersytetu Królewieckiego. Według informacji archiwalnych badacz ten „wykopał” na pierwszym stanowisku aż 662 groby, a na mniejszym 77 grobów. W 1938 roku, jako ostatni, cmentarzysko w Miętkich badał wykopaliskowo Kurt Voigtmann.
Archiwalne cmentarzysko w Zalcu (Salza) badane było amatorsko, początkowo przez nauczyciela z miejscowej szkoły, a następnie archeologa-hobbistę. Pierwsze regularne prace wykopaliskowe, przeprowadzone zostały dopiero w 1909 roku przez Felixa Ernsta Peisera z Uniwersytetu Królewieckiego. W terenie wydzielił one dwa cmentarzyska – stanowisko numer 1 z 90 grobami oraz stanowisko numer 2 z 2 pochówkami. Nie wykluczone jednak, że stanowią one w całości jedną, większą nekropolię.
Historia odkrycia cmentarzysk w Kosewie (Kossewen) związana jest nieodłącznie z wcześniejszymi badaniami ratowniczymi rozpoczętymi przez Fundację Dajna w 2014 roku na stanowisku II w Kosewie (więcej na ten temat na stronie Fundacji). Podczas prospekcji w 2016 roku, podjęto się zlokalizowania dwóch pozostałych cmentarzysk wchodzących w skład zespołu sepulklarnego. Stanowisko Kosewo I zlokalizowane zostało na przesmyku pomiędzy jeziorami Probarskim i Juksta, natomiast stanowisko Kosewo III na jednym ze wypłaszczonych wzniesień pomiędzy Jeziorem Probarskim a Jeziorem Kuc. Pierwsza nekropola została po raz pierwszy odkryta w 1887 roku podczas budowy szosy Mrągowo-Mikołajki, a badania wykopaliskowe podjął na niej w 1891 roku Max Weigel, odkrywając wówczas 29 grobów. W latach 1907-1908 na stanowisku prace kontynuował Feliks Ernst Peiser, który zarejestrował kolejne 723 obiekty. Druga nekropola wzmiankowana jest jedynie w dzienniku badacza. Z lakonicznego opisu wynika, że była ona zniszczona przez czynniki naturalne już w chwili odkrycia, a Peiser zabezpieczył na niej jedynie 4 groby ciałopalne.
Na koniec wymiar dydaktyczny projektu. Jak wspomnieliśmy na początku, w badaniach aktywnie brali udział studenci Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, odbywający praktyki powierzchniowe. Młodzi adepci archeologii poznali zasady sporządzania kart ewidencji zabytków, dokumentacji fotograficznej, inwentaryzacji i analizy map topograficznych. Podczas prac terenowych uczestniczyli w metodycznym wykorzystaniu wykrywaczy metali, które w połączeniu z technologią pomiarów GPS RTK, dostarczyły szczegółowej planigrafii znalezisk dla każdego stanowiska. Drugi etap projektu, który właśnie rozpoczynamy, dzięki współpracy Fundacji z Instytutem Archeologii UW stanie się również udziałem młodych archeologów. Materiały zabytkowe pozyskane w wyniku badań powierzchniowych zostały przekazane do opracowań w ramach prac licencjackich i magisterskich. Mamy nadzieję, że już niebawem przedstawimy wyniki tych prac.